Profilaktyka osteoporozy

Osteoporoza to choroba szkieletu, w której dochodzi do zmniejszenia się gęstości mineralnej kości i zaburzenia mikroarchitektury, co w konsekwencji może doprowadzić do wystąpienia trudno gojących się złamań.

Głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia osteoporozy jest przede wszystkim zbyt niska masa mineralna kości. Na jej ilość ma wpływ szereg czynników, które można podzielić na czynniki niemodyfikowalne, tj. takie, na które nie mamy wpływu – należą do nich wiek, płeć, predyspozycje genetyczne oraz na modyfikowalne, tj. zależne od nas – zaliczamy do nich aktywność fizyczną i sposób żywienia.

Na wystąpienie osteoporozy mogą mieć także wpływ choroby upośledzające metabolizm kości, należą do nich: hipogonadyzm, nadczynność tarczycy, pierwotna i wtórna nadczynność przytarczyc, anoreksja oraz zespół złego wchłaniania. Innym niekorzystnym czynnikiem, mogącym przyczynić się do powstania opisywanej jednostki chorobowej jest stosowanie leków takich jak: inhibitory pompy protonowej, kortykosteroidy, leki przeciwdrgawkowe, doustne antykoagulanty.

Biorąc pod uwagę aspekt żywieniowy warto poznać czynniki dietetyczne, które wpływają na obniżenie masy kostnej (wskazane jest ich unikanie), należą do nich:

nadmiar w diecie: sodu, witaminy A, białka;
nadmiar używek takich jak: alkohol, kofeina;
palenie tytoniu;
niska masa ciała (BMI <18,5).

Natomiast na zwiększenie masy kostnej wpływają:

spożycie wapnia, witaminy C, białka, magnezu, potasu, witaminy K, witaminy C pokrywające zapotrzebowanie;
właściwe proporcje miedzy fosforem a wapniem;
zawartość w diecie kwasów tłuszczowych omega-3 i izoflawonoidów (tj. składników pochodzenia roślinnego).

Odpowiednie spożycie wapnia jest jednym z kluczowych czynników w profilaktyce osteoporozy. Jego dobrze przyswajalnym źródłem jest mleko i jego przetwory. Znaczną ilość tego pierwiastka zawierają również spożywane wraz z ościami konserwy rybne. Wapń znajduje się także w wodzie mineralnej z dużą zawartością tego pierwiastka. W porównaniu z przedstawionymi powyżej produktami zwierzęcymi, roślinne są uboższe w wapń, a w dodatku bardzo ograniczona jest ich biodostępność. W tej grupie względnie dużo wapnia zawierają: fasola, suszone figi i morele, fasola, warzywa liściaste np. sałata rzymska, jarmuż i nasiona sezamu. Suplementacja wapnia jest zalecana tylko przy braku możliwości pokrycia zapotrzebowania dobowego przez spożywane pokarmy.

Fosfor, analogicznie do wapnia, stanowi niezbędny składnik kości. W racji pokarmowej istotne jest uwzględnienie stosunku wapnia do fosforu, jest to ważne dla prawidłowego przebiegu kościotworzenia. Obecnie uważa się, że powinien wynosić on 1,3:1 (w jednostkach wagowych). Do organizmu człowieka najwięcej fosforu trafia z takich produktów jak: produkty zbożowe, mleczne oraz mięso i jego przetwory. Należy również wspomnieć, że obecnie fosfor jest dodawany jako substancja dodatkowa, stosowana do produkcji m.in. wędlin, serów topionych, koncentratów zup i deserów w proszku, śniadaniowych płatków zbożowych, a także napojów typu cola. Może to skutkować zbyt dużą jego podażą, co w konsekwencji może prowadzić do zmniejszenia syntezy kalcytriolu i wtórnie jelitowego wchłaniania wapnia. Przedłużający się stan hiperfosfatemii może przyczyniać się do przewlekłej nadmiernej produkcji parathormonu (PTH) przez przytarczyce (wtórna nadczynność przytarczyc), co w konsekwencji prowadzi do utraty masy kostnej.

Kolejnym cennym składnikiem w profilaktyce osteoporozy jest witamina D, niezbędna do prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu, czyli do mineralizacji kości. Jako główne źródło witaminy D dla człowieka zalicza się jej syntezę w skórze pod wpływem promieni słonecznych UVB. Według szacunków uznaje się, że po odpowiednim nasłonecznieniu powstała na tej drodze witaminy D może pokryć nawet do 90% zapotrzebowania organizmu. Istotny jest jednak fakt, że nie w każdej strefie klimatycznej mamy możliwość uzyskania optymalnych warunków nasłonecznienia, stąd niezbędna jest suplementacja witaminy D. Niestety w żywności witamina D występuje w niewielkich ilościach. Znajduje się przede wszystkim w bogatych w tłuszcze produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak: oleje z wątroby ryb (trany), mięso ryb (węgorz, śledź, makrela), żółtko jaj.

Innym istotnym w profilaktyce osteoporozy składnikiem jest witamina K. Stwierdzono, że niskie jej stężenie w organizmie wiąże się z gorszą jakością masy kostnej. Witamina ta uczestniczy w syntezie osteokalcyny, będącej najważniejszym niekolagenowym białkiem kości. W przypadku zbyt małej ilości wit. K – osteokalcyna zostaje niedostatecznie ukarboksylowana, co powoduje niższą gęstość kości i większą podatność na złamania. Źródłem witamy K w pożywieniu są: kapusta biała, brukselka, brokuły, szpinak i pietruszka.

Następnymi składnikami odżywczymi wpływającymi na jakość i gęstość kości są kwasy tłuszczowe omega-3. Wykazano, ze ich suplementacja zwiększa gęstość mineralną kości ocenianą w odcinku lędźwiowym kręgosłupa w grupie osób powyżej 60 roku życia. Korzystne oddziaływanie kwasów omega-3 związane jest z ich właściwościami przeciwzapalnymi. Wśród kwasów omega-3 wyróżnia się:

kwas eikozapentaenowy EPA, którego źródłem są: ryby morskie (szprotki, tuńczyk, makrela, łosoś, sardynki, dorsz, śledź) oraz kawior i owoce morza;
kwas dokozaheksaenowy DHA (źródła podobnie jak EPA);
kwas alfa-linolenowy ALA, którego źródłem są siemię lniane, olej z siemienia lnianego, orzechy włoskie, olej rzepakowy i sojowy, zielone warzywa liściaste.